سخن ناشر

شكست امپراتوري عثماني در قرن نوزدهم باعث شد كه قدرت‌هاي بزرگ اروپايي از جمله انگليس و فرانسه به عنوان قدرت هژمون، كشورهاي اسلامي را بين خود تقسيم كنند. گرچه ظاهراً كشورهاي اسلامي به استقلال رسيدند، اما تعيين مرزهاي آنها بر اساس سياست و منافع نظام سلطه مهندسي شد؛ به نحوي كه قدرت هژمون قرن نوزدهم يعني انگليس براي حفظ سلطه خود بر كشورهاي منطقه توانست با استفاده از اختلاف‌ها، حضور خود را تداوم بخشد. انگليسي‌‌ها سعي كردند طي يك قرن اروپا را به وحدت نزديك و كشورهاي اسلامي را متفرق كنند. علاوه بر آن، سياست اختلاف‌انگيزي و تشكيل فرقه‌هاي مذهبي از ديگر سياست‌هاي انگليس بود كه توانست اختلافات بين امت اسلامي را افزايش دهد. از طرفي قدرت‌هاي سلطه‌گر به خوبي اقتدار شيعه بر سرزمين‌هاي اقيانوسيه، منطقه خليج فارس و شامات شامل مصر، سوريه و لبنان را در قرن يازدهم در ذهن داشتند. بنابراين، قدرت هژمون تلاش كرد با استقرار رژيم اشغالگر قدس در سرزمين فلسطين، مسلمانان را بيش از گذشته تضعيف و انديشه‌هاي ناسيوناليستي و كمونيستي را در جامعه مسلمانان ترويج كند تا اين كه در قرن بيستم امريكا به عنوان قدرت هژمون جايگزين انگليس شد و هم‌چنان با قدرت بيشتري سياست انگليس يعني حمايت از رژيم صهيونيستي و حفظ سلطه بر كشورهاي اسلامي را دنبال كرد. ظهور پديده انقلاب اسلامي شوك سياسي بزرگي به امريكا وارد كرد و باعث شد ايالات متحده از تمام توان خود براي خنثي‌سازي اثرات انقلاب اسلامي استفاده كند. به همين علت، جنگ عراق عليه ايران آغاز شد و پس از هشت سال نه تنها راه به جايي نبرد، بلكه صدام خطرهايي را براي غرب به وجود آورد و امريكا را وادار به حمله به عراق كرد. حمله امريكا به عراق و تأثيرات آن دامنه بحران را در منطقه توسعه داد و در نتيجه ايالات متحده ناگزير شد نه تنها دست خالي، بلكه با خسارتي سنگين از منافع خود در عراق و خليج فارس حداقل براي مدتي چشم‌پوشي كند. با اين حال، اشغال اين كشور توسط امريكا بحران جدي براي حاكميت عراق به وجود آورد كه نويسنده در اين كتاب علاوه بر ارائه مدلي از متغيرهاي بحران حاكميت عراق، با بهره‌گيري از منابع و اطلاعات ميداني، شرايط موجود و احتمالات آينده را بررسي كرده است.

در اين كتاب به سابقه تاريخي جنبش‌هاي شيعي در عراق و فشارهاي ديكتاتوري اقليت حاكم در عراق از سال ۱۹۳۳ تا اشغال عراق توسط امريكا اشاره شده است. كتاب حاضر كه حاوي آخرين وضعيت عراق و بحران‌هاي پيش روي حكومت است، چشم‌انداز آينده را ترسيم كرده و مي‌تواند براي خوانندگان و محققان قابل استفاده باشد. اميدا است اين اقدام موسسه مطالعات انديشه‌سازان نور كمك اندكي براي علاقه‌مندان و جامعه ‌پژوهشي ايران اسلامي محسوب گردد.

فهرست مطالب

كليات و مباحث نظري

كليات

كشور عراق در زمره سه كشور اول جهان از لحاظ دارا بودن ذخائر و منابع انرژي به شمار مي‌رود. علاوه بر آن، موقعيت ژئوپوليتيك آن در خاورميانه، اهميت اين كشور را مضاعف مي‌كند. به همين دليل، كشورهايي نظير عراق و ايران در طول تاريخ مورد طمع قدرت‌هاي بزرگ بودند و حكام سرسپرده زمينه‌هاي لازم را براي استعمار و استثمار ابرقدرت‌ها فراهم و به قيمت بقاي خود، سرمايه‌ها و منابع ملي كشور را فدا مي‌كردند. در نتيجه كشورهاي ثروتمندي مانند عراق به ملتي فقير و تحقير شده تبديل شدند. ظهور حكومت شيعي در ايران و وجود اكثريت شيعه در كشور عراق باعث حساسيت مضاعف براي نظام سلطه گرديد و به همين علت، جنگ هشت ساله با حمايت‌هاي بين‌المللي از سوي عراق به ايران اسلامي تحميل شد تا حكومت شيعي ايران به تسليم و تمكين در مقابل غرب وادار شود و از همگرايي دو ملت شيعي در منطقه حساس خاورميانه و خليج فارس جلوگيري شود. اما جنگ نتايج معكوس داشت و به انسجام و اقتدار ملت ايران منجر شد صدام نيز به قدرت بزرگ و مهارناشدني تبديل شد و ادعاي رهبري جهان عرب را در سر مي‌پروراند. اقتدار كنترل‌ناپذير صدام، تهديدي عليه اسرائيل و منافع خاورميانه‌اي امريكا تلقي مي‌شد كه پذيرش آن براي امريكا ممكن نبود. بنابراين، چندين سال تلاش شد تا جايگزيني براي صدام انتخاب شود، اما تنيدگي اجزاي نظام ديكتاتوري صدام مانع از اين اقدام شد. صدام نه تنها به بستگان نزديك خود رحم نمي‌كرد، بلكه مجموعه‌هاي متعدد در قالب فدائيان صدام، گارد رياست‌ جمهوري (امن الخاص) و … همديگر را كنترل مي‌كردند؛ به نحوي كه آينده بسياري از ساختارهاي حكومت بعث با سرنوشت صدام گره خورده بود. از طرفي، امريكا نگران بود كه افزايش مخالفت‌هاي مردمي در عراق، به تغييراتي منجر شود كه نقش امريكا را در اين كشور حذف كند. انتفاضه مردمي سال ۱۹۹۱ مردم عراق كه در زماني بسيار كوتاه ۱۵ استان عراق را از كنترل رژيم بعث خارج كرد، بيش از همه باعث نگراني مقام‌هاي امريكايي گرديد. پس از انتفاضه ۱۹۹۱ و سركوب آن، دامنه مخالفت‌ها به مناطق سني‌نشين كشيده شد و ده‌ها نفر از افسران ارشد و مقامات عالي حزب به دست صدام اعدام شدند. بنابراين، امريكا تصميم گرفت تا عراق را اشغال كند و حكومت تحت اشغال خود را به وجود آورد. اين شرايط با حاكميت تك قطبي امريكا در جهان و چالش‌هاي امريكايي در خاورميانه كه عمدتاً متوجه ايران و سوريه بود، هم‌زمان شد. امريكا با سياست يك‌جانبه‌گرايي، در يك ‌دست طرح خاورميانه بزرگ و در دست ديگر جنگ پيشگيرانه و جنگ پيش‌دستانه به خاورميانه حمله و ابتدا افغانستان و سپس عراق را اشغال كرد. اشغال عراق توسط امريكا براي ايجاد نظام سلطه در خاورميانه و كليد ورود به خاورميانه تلقي مي‌شد. اما تصور خيالي امريكا محقق نشد و فشارهاي داخلي (مردم عراق) و منطقه‌اي، امريكا را وادار كرد تا حكومت مردمي عراق و دموكراسي نسبي را بپذيرد. بنابراين، امريكا هزينه‌هاي مادي و معنوي بسياري در عراق متحمل شد و به نتيجه‌اي هم نرسيد. دامنه خسارت اشتباهات امريكا در عراق به اختلافات جدي سياسي در ميان حاكمان امريكا منجر و باعث خسارت‌هايي در حوزه‌هاي اقتصادي و اعتباري امريكا شد.

اين تحقيق تلاش مي‌كند به سؤال‌ها درباره بحران‌هاي حاكميت در عراق پاسخ دهد. به نظر مي‌رسد، اشغال‌گران عامل اصلي بحران در مسير دموكراسي و حق انتخاب ملت عراق هستند. اين عامل با وجود زمينه زياده‌طلبي برخي اقليت‌هايي كه دهه‌هاي متوالي بر عراق حكومت كردند، تنش‌ها و مخالفت‌ها را در بحران حاكميت عراق افزايش داده ‌است. بنابراين، بازيگران متعدد داخلي و خارجي در اين بحران‌ها نقش دارند كه در اين تحقيق، بحران‌هاي حاكميت به عنوان متغيير وابسته و نقش بازيگران به عنوان متغير مستقل بررسي خواهد شد. فرضيه تحقيق بر نقش محوري مردم و حركت به سوي دموكراسي به عنوان مهم‌ترين عامل فروكش كردن بحران تأكيد مي‌‌كند. در اين حوزه تحقيقات پراكنده‌اي انجام شده، اما پژوهشي با اين عنوان در مقطع كنوني انجام نشده است. به نظر مي‌رسد، نتيجة اين‌گونه تحقيقات بتواند براي مسئولان تصميم‌ساز و تصميم‌گير در حوزه سياست خارجي به خصوص در حوزه عراق و خليج فارس مؤثر باشد. اعتبارسنجي اين تحقيق به مطالعات اينترنتي و كتابخانه‌اي و مطالعات ميداني برمي‌گردد كه از اين لحاظ نيز حائز اهميت خواهد بود.

عنوان: بحران حاكميت در عراق

نويسنده: حسين اكبري

ويراستار: عباس محمودي

نوبت چاپ: اول ـ ۱۳۸۸

طراح جلد: محمد فاميل عليوني

تيراژ: ۱۰۰۰

قيمت: ۳۰۰۰۰ ريال

تايپ و صفحه‌آرا: مرضيه روشن‌روان گيلوائي

آدرس: تهران ـ صندوق پستي ـ ۵۶۱۹ ـ ۱۵۸۷۵

دانلود کتاب از کتابخانه سایت